สรุปความคิดเห็นของชาวนาต่อข้าวคืนนา
1. ชาวนาหากไม่มีพันธุ์ข้าวอยู่ในมือก็มิใช่ชาวนา ซึ่งชาวนาจะต้องมีบทบาท หน้าที่ ในการดูแลรักษาและพัฒนาพันธุกรรมพื้นบ้าน
2. ข้าวพันธุ์พื้นบ้านมีความหมายกับชุมชน ทั้งในด้านจิตใจที่เคยเป็นข้าวที่ชุมชนปลูกและต้องการนำกลับคืนมา เป็นสายพันธุ์ที่มีความตานทานต่อโรคแมลงสูง รวมถึงเหมาะสมต่อสภาพพื้นที่
3. ควรสร้างแนวคิดในการอนุรักษ์พันธุกรรมพื้นบ้าน เพื่อการคงอยู่ของเมล็ดพันธุ์ในมือเกษตรกร
4. ข้าวพื้นบ้านสามารถนำไปแปรรูปได้ เช่น เป็นขนมจีน ข้าวโป่ง ข้าวจี่ เป็นต้น
ข้อเสนอแนะ
1. การเก็บพันธุ์ข้าว เป็นการป้องกันไม่ให้เกิดการสูญหาย เป็นการทำให้เกิดการปรับตัวของพันธุกรรมข้าว มีการคัดเลือก มีการปรับปรุงพันธ์โดยตัวเกษตรกรเอง มีการปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อม สามารถช่วยในเรื่องความมั่นคงทางอาหารได้ ดังนั้นการอนุรักษ์ควรจะทำควบคู่กันไปทั้งการเก็บอนุรักษ์ในธนาคารเมล็ด พันธุ์และตัวเกษตรกรเอง โดยกรมการข้าวควรให้การสนับสนุนด้านเทคโนโลยีต่างๆ
2. ไม่ควรจะเน้นเรื่องการอนุรักษ์อย่างเดียว ควรเน้นเรื่องการใช้ประโยชน์ให้ได้มากที่สุด ควรเน้นเกี่ยวกับเรื่องคุณค่าและคุณภาพในด้านต่างๆ เพื่อที่จะนำไปใช้ในการพัฒนาพันธุ์ข้าว เช่น การแปรรูป คุณค่าทางโภชนาการของข้าวพื้นบ้าน
3. ร่วมกันศึกษาพันธุ์ข้าวพื้นบ้านในแต่ละภูมินิเวศน์ ความต้องการของแต่ละพื้นที่ให้ตรงตามความต้องการของชาวบ้านและวัฒนธรรมของชุมชน
4. สร้างกระบวนการเรียนรู้ที่ได้ผลและขยายผลในพื้นที่ ผ่านอาสาสมัคร และการแลกเปลี่ยนข้าวพื้นบ้านภายในชุมชน
5. ควรมีการประชุมเชิงปฏิบัติการ สร้างแผนปฏิบัติการร่วมระหว่างกรมการข้าวและเกษตรกร
6. ทางกรมการข้าวควรมีการขยายผลในเรื่องแนวคิดกับหน่วยงานและองค์กรของตนได้ เข้าใจ และมีการจัดเวทีแลกเปลี่ยนให้แกนนำหลักๆที่รับผิดชอบมาแลกเปลี่ยนวางแผนงาน ในระดับยุทธศาสตร์ร่วมกัน ส่วนในระดับพื้นที่ควรมีการดำเนินงานต่อไปและมีกิจกรรมร่วมกันมากยิ่งขึ้น
7. การรับข้าวจากธนาคารเชื้อพันธุ์ควรจะมีทุกปี โดยเกษตรกรจะปลูกและส่งกลับคืนให้กับกรมการข้าว และการแลกเปลี่ยนพันธุ์ข้าวไม่ควรจะจำกัดอยู่เฉพาะชาวนาเท่านั้น ทางกรมการข้าวควรเข้ามาร่วมด้วย โดยเกษตรกรเองก็จะต้องคิดแผนงานของตนเองที่จะพัฒนาไม่ต้องรอจากแผน ยุทธศาสตร์เพียงอย่างเดียว
22 มิถุนายน 2552 ณ ห้องประชุมนาสีนวล คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ตำบลขามเรียง อำเภอกันทรวิชัย จังหวัดหาสารคาม